به نقل از «ایسنا»

مروری بر زندگی و اشعار دعبل خزاعی شاعر امام رضا (ع)

تاریخ انتشار: ۵ مهر ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۶۰۹۱۷۶۴

ایسنا/خوزستان یک محقق در یادداشت زیر به مرور زندگی و اشعار دعبل خزاعی شاعر امام رضا (ع) پرداخته است.

امر الله شجاعی‌راد، پژوهشگر و مدرس حوزه و دانشگاه یادداشتی را در اختیار ایسنا درباره دعبل خزاعی شاعر امام رضا (ع) قرار داده است که در ادامه می خوانید: 

«دعبل بن علی بن رزین الخزاعی «أبو علی»  (۱۴۸ ـ ۲۴۶ ق) شاعر اهل بیت(ع) که شعرش در مدح آنان به شهرت رسیده است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

وی در فقه و کلام و تاریخ نیز سررشته داشت. اصل وی کوفی است و دوران امام کاظم و امام رضا وامام جواد (علیهم السلام) را درک کرده است. اشعار وی در باره اهل بیت و هجو و رد بر دشمنان آنان سروده شده است .به همین دلیل اکثر عمرش در فرار از دست دشمنان بود و سرانجام بخاطر هجو مستعصم عباسی به شهادت رسید و در شهر شوش دفن گردید.

قابل ذکر است که در باره زندگانی این شاعر بزرگ و عصر وی؛ رمان بسیار زیبا وخواندنی به نام « دعبل و زلفا » توسط نویسنده توانا حجت الاسلام آقای مظفر سالاری به نگارش در آمده که خواندن آن ؛ خصوصا به جوانان عزیز توصیه می شود.

کتاب «دعبل و زلفا»، روایتی تاریخی عاشقانه از آشنایی و زندگی پر فراز و نشیب دعبل خزاعی، شاعر اهل بیت(ع) و همسر سازش‌ناپذیرش، زلفاست؛ در این کتاب، مقاطعی از زندگی دعبل در زمان امام موسی کاظم(ع) و امام رضا(ع) به صورت داستانی کنکاش شده است؛ عشق میان او و زلفا بستری جذاب برای ماجراهای فراوان این رمان است که تلاش دارد بر اساس داده‌های تاریخی به بازسازی و بازآفرینی ماجراها و حوادث بپردازد. به‌نشر این کتاب را در قطع رقعی در قالب 332 صفحه منتشر کرده است.

این شاعر گرانقدر دارای آثاری همچون:

۱- دیوان دعبل الخزاعی که مجموعه ای ست از قصائد معروف وی مانند : قصیده تائیه در مصائب آل رسول (ع) . مجموعا از ۱۲۳ بیت از ابیات سروده شده از جانب وی که در سفر خراسان برامام رضا (ع) خواند ومورد تشویق امام قرار گرفت . همچنین ۶۰۰ بیت در مدح اهل یمن سروده است. این مجموعه در دمشق به سال ۱۹۶۴ م توسط المجمع العلمی العربی وبا تحقیق عبدالکریم الاشتر و همچنین در بیروت توسط دارالکتاب اللبنانی به سال ۱۹۷۲ م با جمع و مقدمه عبدالصاحب عمران الدجیلی ، به چاپ رسیده است. نسخه های فراوان خطی از این کتاب موجود می باشد.

۲ـ طبقات الشعراء ؛ ظاهرا این اثر از آثار بسیار مهمی در عرصه شعر وادب می باشد که مورد استفاده بسیار ادبا و شعرادر حجاز و بصره وبغداد و همچنین مورد استناد مورخین قرار گرفته است.

۳ـ القصیدة التائیة ؛ نسخه های فراوان خطی از این کتاب موجود می باشد.

۴ـ کتـاب الـواحــدة فــی مثالب العرب ومناقبها

شهید مطهری در باره این شاعر ولائی می نویسد: دعبل ، شاعر عجیبی است ، به اصطلاح امروز یک شاعر انقلابی است ، که من‌ خیال نمی‌کنم در عصرهای ما جنین شاعرهایی پیدا شده باشند . خودش می‌گفت‌ پنجاه سال است که دار خودم را روی دوشم حرکت می‌دهم ، یعنی پنجاه سال‌ است حرفهایی می‌زند که باید برود سردار . شعرهایی می‌گفت که بنی‌العباس‌ را آتش می‌زد . می‌گفت:

قبران فی طوس خیر الناس کلهم
و قبر شرهم هذا من العبر

(دو قبر در طوس، در یک جا بدترین خلق خدا و بهترنی خلق خدا ، و این عبرت است).

ما ینفع الرجس من قرب الزکی و لاعلی الزکی بقرب الرجس من ضرر

(آیا آن پلید هیچ سودی از این پاک می‌برد؟ آیا به دامن این پاک از پلیدی‌ آن پلید گردی می‌نشیند ؟ ابدا). معلوم است که از این شعر آتش می‌بارد .( آشنایی با قرآن 6 نویسنده : مطهری ؛ مرتضی؛ جلد: 1  صفحه : 29)

قابل ذکر است که این شعر حکیمانه دعبل نزدیک ضریح مطهر رضوی بر دیوار حرم رضوی نگاشته شده است. این اشعار زیبا بخوبی بعضی از شبهات در باره دفن هارون پلید در کنار امام رضا علیه السلام را دفع می‌کند.

دعبل خزائی برای امام رضا علیه السلام اشعاری خوانده است و ایشان شعر دعبل را تکمیل کرده اند. در ادامه به ذکر ابیاتی از این قصیدۀ معروف همراه با ترجمه می‎پردازیم. گفتنی‎ست این ترجمه بر اساس نقل و ترجمۀ علامه مجلسی است:

و هم نقضوا عهدالکتاب و فرضه
و محکمه بالزور و الشبهات

(آن‎ها عهدی را که در آیات محکم و واضح کتاب خدا بر آن‎ها واجب شده بود، با شبهه‎ها و افتراهای خود، شکستند.)

و لا تک الامحنه‌کشفتهم
بدعوی ضلال من هن وهنات

(و این غصب خلافت حضرت علی، نبود مگر امتحانی از جانب خداوند، که کفر آن‎ها را ظاهر کند به علت قصد و غرض‎های باطلشان.) 

زرایا ارتنا خضره الافق حمرة
وردت اجاجاً طعم کل فرات

(این‎ها مصایبی است که آسمان سبز را به سرخی کشانید و در کام ما تمام آب‎های گوارا را تلخ کرد.)

ولو قلدوالموصی الیه امورها
لزمت بمامون علی العثرات

(اگر این مردم کارهای خود را به همان کسی که حضرت پیامبر (ص) جانشین خود کرده بود، می‎‌سپردند، به حقیقت خود را به کسی که از هر لغزشی ایمن است، می‎سپردند.)

بکیت لرسم‌الدار من عرفات
و اذریت دمع العین بالعبرات

(در عرفات برای برجای مانده های خانۀ اهل بیت گریه کردم و آب چشم خود را ریختم و گریستم.)

اذا لم نناج الله فی صلواتنا
باسمائهم لم یقبل الصلوات

(کسانی که اگر زمانی در نماز خود نام مبارک آن‎ها را نبریم، خداوند نمازهایمان را قبول نمی‎‎کند.) 

فکیف یحبون النبی ورهطه
وهم ترکوا احشائهم و غرات

(پس چگونه حضرت پیامبر را دوست دارند، در حالی که خویشاوندان او را کشته‎اند و وجود آن‎ها از کینه و نفرت، انباشته است.)

 افاطم لو خلت الحسین مجدلا
وقدمات عطشاناً بشط فرات
اذا للطمت الخد فاطم عنده
واجریت انهاراً علی الوجنات

(ای فاطمه، اگر حسین را که بر خاک کربلا افتاده و کنار فرات تشنه لب جان داده را در خیالت تصور کنی، بر گونۀ خود می‎زنی و نهرهای آب بر صورت خود جاری می‎کنی.)

افاطم قومی یابنة الخیر فاندبی
نجوم سموات بارض فلات

(ای فاطمه، بلند شو! ای دختر بهترین خلق خدا!  بلند شو و بر فرزندانت که ستاره‌ های آسمانند و بر زمین افتاده اند، نوحه کن.)

و قبر ببغداد لنفس زکیه
تضمنها الرحمن فی الغرفات

(و قبری که در بغداد است برای جان پاکی که خداوند او را در غرفه های بهشتی دربرگرفته است).

شیخ صدوق روایت کرده است که دعبل گفت: چون به اینجای قصیده رسیدم، حضرت امام رضا علیه السلام فرمود: می‌خواهی در اینجا دو بیت الحاق کنم که قصیده تو تمام شود؟ گفتم: بله ای فرزند رسول خدا. پس حضرت این دو بیت بعد را فرمود:

و قبر بطوس یالها من مصیبه
الحت علی الاحشاء بالزفرات

الی الحشر حتی یبعث‌الله قائماً
یفرج عنا الغم و الکربات

(و قبری که در طوس است. وای از آن مصیبت که تا قیامت آتش حسرت و ناله‎های جانسوز در وجود من می‎افزاید. تا آن روزی که خداوند قائمی را ظاهر کند که فرجی بر غم‎ها و مصیبت‎های ماست.)

علی بن موسی ارشد الله امره
و صلی علیه افضل الصلوات

(که صاحب آن قبر علی بن موسی است. خداوند امرش را به صلاح آورد و بر او بهترین درودها را نثار کند.)

به نظر می رسد همان دو بیت از حضرت امام رضا علیه‌السلام می باشد و بیت سوم را دعبل اضافه کرده است. بعد از آنکه حضرت آن دو بیت را اضافه نمود، دعبل گفت «یا ابن رسول الله آن قبری که در طوس خواهد بود قبر کیست؟» حضرت فرمود: «قبر منست و برجاست تا شهر طوس محل تردد شیعیان من و زائران من شود. به درستی که هر که در طوس و غربت من را زیارت کند، با من باشد در درجه من در روز قیامت و گناهانش آمرزیده شود.» 

انتهای پیام

منبع: ایسنا

کلیدواژه: استانی فرهنگی و هنری امام رضا ع امام رضا علیه السلام دعبل خزاعی اهل بیت دو بیت

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.isna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایسنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۶۰۹۱۷۶۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

چرا زیارت حضرت عبدالعظیم حسنی برابر با زیارت امام حسین (ع) است؟

حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی یعقوبی گیلانی، کارشناس مذهبی درمورد عظمت زیارت حضرت عبدالعظیم حسنی رحمت الله علیه بیان کرد: مهم‏ترین نشانه عظمت معنوى و مقامات باطنى حضرت عبد العظیم حسنی رحمت الله علیه، برابرى فضیلت زیارت مزار آن بزرگوار، با فضیلت زیارت سیّد الشهدا است.

شیخ المحدّثین، صدوق؛ از محمّد بن یحیى عطّار - که یکى از اهالى رى است - این‌گونه نقل کرده است که خدمت امام هادى علیه السلام رسیدم. ایشان فرمودند: «کجا بودى؟».

گفتم: حسین بن على علیه السلام را زیارت کردم. امام هادى علیه السلام فرمودند:

«أما إنَّک لَوزُرتَ قَبرَ عَبدِ العَظیمِ عِندَکُم کُنتَ کَمَن زارَ الحُسَینَ بنَ عَلِىٍّ.» «بدان که اگر قبر عبد العظیم را در شهر خودتان زیارت کنى، مانند کسى هستى که حسین بن على را زیارت کرده باشد.»

معنای برابرى زیارت حضرت عبد العظیم حسنی (ع) با زیارت حرم حضرت سید الشهدا (ع)

این کارشناس مذهبی تصریح کرد: مسئله این است که آیا بر اساس حدیثِ یاد شده، زیارت حضرت عبد العظیم حسنی رحمت الله علیه به طور مطلق مى‏تواند جایگزین زیارت امام حسین علیه السلام شود و یا در شرایط خاصى، از چنین فضیلتى برخوردار است؟ 

بى‏‌تردید، مقصود امام هادى علیه السلام در حدیث یاد شده، این نیست که از فضایل زیارت امام حسین علیه السلام بکاهند و یا در بیان فضیلت حضرت عبد العظیم حسنی رحمت الله علیه مبالغه نمایند.

بنابراین، در پاسخ به سؤالى که مطرح شد، مى‏توان گفت: برابرى فضیلت زیارت حضرت عبد العظیم حسنی رحمت الله علیه و امام حسین علیه السلام مقید است به فضاى سیاسى ویژه‏اى که پیروان اهل بیت علیه السلام در آن مقطع تاریخى زندگى مى‏کردند. زیرا زمانى بود که اختناق شدیدى جهان اسلام را فرا گرفته بود و جامعه تشیّع در دوران زمامدارى افرادى مانند: متوکّل، مُعتَز و معتمد عباسى، سخت‏ترین دوران‏هاى تاریخىِ خود را سپرى مى‏‌کرد.

حجت‌الاسلام والمسلمین یعقوبی گیلانی گفت: در چنین شرایطى، امام هادى علیه السلام به منظور پیشگیرى از خطرهایى که از طرف حکومت‏هاى وقت، شیعیان را تهدید مى‏کرد، فضیلت زیارت حضرت عبد العظیم حسنی علیه السلام را با زیارت امام حسین علیه السلام برابر دانسته اند. به تعبیرى روشن‏تر، زیارت حضرت عبد العظیم حسنی علیه السلام براى کسانى که آمادگى خطرپذیرى براى زیارت امام حسین علیه السلام را داشته باشند، پاداشى معادل زیارت آن حضرت علیه‌السلام را دارد و حرم حضرت عبد العظیم حسنی علیه السلام شعبه‏اى از حرم سید الشهدا علیه السلام است و این خود، فضیلتى بزرگ و حاکى از جایگاه بلند حضرت عبد العظیم حسنی رحمت الله علیه نزد اهل بیت علیه السلام و عظمت معنوى ایشان است.

این کارشناس مذهبی ادامه داد: برابرى فضیلت زیارت حضرت عبد العظیم حسنی رحمت الله علیه با زیارت سید و سالار شهیدان علیه السلام هر چند در شرایط ویژه، بى‏تردید بدون حکمت نیست و شاید نتوان به حکمت آن پى برد؛ لیکن راز و رمز این فضیلت بزرگ را باید در شخصیت علمى، عملى و جهادى آن بزرگوار، جستجو کرد.

در میان امامزادگان، شخصیت‏هاى بزرگى وجود دارند؛ امّا در باره هیچ یک از آنها نقل نشده و حداقل به ما نرسیده است که زیارتش با زیارت حضرت سید الشهدا علیه السلام برابرى کند.

عرضه دین بر امام هادی علیه‌السلام 

حجت‌الاسلام والمسلمین یعقوبی گیلانی اظهار کرد: این احادیث بیانگر عظمت والای حضرت عبدالعظیم حسنی رحمت الله علیه است ولی نکته‌ای که در زندگی ایشان بسیار جای تأمل و دقت نظر دارد این است که روزی این «امام زاده مجتهد محدث کبیر» به محضر امام هادى علیه وآله رسید. 

وقتى نگاه ایشان افتاد، فرمودنذ: «مَرحَباً بِکَ یا أبَا القاسِمِ! أنتَ وَلِیُّنا حَقّاً» «خوش آمدى، اى ابوالقاسم! تو حقیقتاً دوست ما هستى».

گفتم: اى پسر رسول خدا! مایلم دینم را به شما عرضه کنم، اگر مورد پسند بود، بر آن ثابت باشم تا خداوند عزوجل را ملاقات کنم.

امام علیه السلام فرمودند: «اى ابو القاسم، عرضه کن»؛ و بعد حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السلام همچون طفلی که به مکتب رفته باشند به محضر امام علیه السلام نشستند و به عقاید خویش درباره اصول و فروع دین پرداختند. 

گفتارش که تمام شد. در این هنگام، امام هادى علیه السلام فرمودند «اى ابوالقاسم! به خدا سوگند، این [عقاید]، دین خداست که آن را براى بندگانش برگزیده است. پس بر آن، ثابت قدم باشید.

خداوند، تو را بر عقیده ثابت در زندگى دنیا و آخرت پایدار بدارند!». 

به کارشناس دینی مراجعه کنیم

این کارشناس مذهبی یادآور شد: ‏ این کار یعنى مراجعه به کارشناسان دین که ریشه قرآنى دارد. 

خداوند متعال در دو آیه، مردم را به آنان ارجاع فرموده اند: «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ؛» «اگر نمى‏دانید، از آگاهان بپرسید.»

حضرت عبد العظیم حسنی رحمت الله علیه از نظر علمى، یکى از بزرگ‏ترین محدّثان و فقها بوده و از نظر سنّى، تقریباً دو برابر امام هادی علیه‌السلام سن داشته اند. اما می‌خواهند به ما بیاموزند که‌ای انسان به علم خود و به اصطلاح، به چند کلمه مغرور نشو. لذا، شایسته است وقتى انسان دیندار به محضر دین‏شناس بالاتر از خود مى‏رسد، براى تأیید و یا تکمیل معارف دینى خود اقدام نماید.

این بهره‏‌گیرى از نظریه کارشناسان دینى، زمینه‏ساز ثبات و پایدارى انسان در دیندارى است.

باشگاه خبرنگاران جوان فرهنگی هنری قرآن و عترت